Thế giới trước “bước ngoặt khí hậu”

Biến đổi khí hậu đang diễn biến ngày càng khốc liệt. Chỉ trong năm 2024, thế giới chứng kiến hàng loạt kỷ lục nhiệt độ, cháy rừng, lũ lụt và hạn hán nghiêm trọng. Các nhà khoa học cảnh báo, mức tăng nhiệt độ trung bình toàn cầu đã tiệm cận ngưỡng 1,5°C – giới hạn mà Hiệp định Paris 2015 coi là “ranh giới đỏ” của hành tinh. Trong bối cảnh đó, COP30 được xem như một kỳ họp bản lề, khi nhân loại bước vào giai đoạn phải đánh giá lại toàn diện tiến trình thực hiện các cam kết khí hậu, đồng thời chuẩn bị cho chu kỳ cam kết mới (NDC 3.0) – giai đoạn đến năm 2035.

Tổng thống Luiz Inácio Lula da Silva khẳng định:

“COP30 sẽ là COP của sự thật – nơi chúng ta không chỉ nói về mục tiêu, mà phải đối diện với những gì đã và chưa làm được.”

 

Tổng thống Brazil Luiz Inácio Lula da Silva khẳng định COP30 sẽ là "COP của sự thật". Ảnh: COP30 Brazil.

Giảm phát thải: Hành động vẫn chưa theo kịp cam kết

Trong những năm qua, thế giới liên tục đưa ra những cam kết tham vọng về trung hòa carbon, nhưng kết quả thực tế vẫn chưa tương xứng.
Báo cáo State of Climate Action 2024 cho thấy, tỷ trọng than trong sản xuất điện đã giảm, song tốc độ chuyển đổi sang năng lượng sạch vẫn quá chậm. Dù một số khu vực đạt tiến bộ, tổng lượng phát thải toàn cầu vẫn tăng nhẹ, thay vì giảm như kỳ vọng. Theo quy định, các nước cần cập nhật Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) 5 năm một lần. Chu kỳ mới – gọi là NDC 3.0 – phải nộp vào năm 2025, xác định lộ trình giảm phát thải đến năm 2035. Tuy nhiên, đến tháng 10/2025, chỉ khoảng 60 quốc gia đã hoàn tất bản NDC mới, và chỉ một phần nhỏ trong đó có mức cam kết được đánh giá “đủ mạnh”.

Các nền kinh tế phát thải lớn như Trung Quốc, Ấn Độ vẫn giữ lập trường thận trọng; trong khi Liên minh châu Âu (EU) – vốn dẫn đầu phong trào khí hậu toàn cầu – lại đang đối mặt với mâu thuẫn nội bộ về chi phí chuyển đổi năng lượng và nguy cơ suy giảm cạnh tranh kinh tế.

Theo một dự thảo của EU rò rỉ qua Reuters, các nước thành viên chỉ thống nhất được việc “xây dựng mục tiêu cho năm 2040”, song kèm theo “điều khoản rà soát”, cho phép điều chỉnh nếu có rủi ro ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh. Điều đó khiến giới quan sát lo ngại: thế giới đang chậm lại đúng lúc cần tăng tốc nhất. COP30 vì vậy được kỳ vọng là nơi diễn ra “cuộc kiểm điểm toàn cầu”, để các quốc gia nhìn thẳng vào khoảng cách giữa lời nói và hành động.

Chương trình nghị sự tại COP30 dự kiến sẽ xoay quanh nhiều vấn đề khác nhau bao gồm giảm phát thải, tài chính khí hậu và bảo tồn rừng. Ảnh: State of Green.

Tài chính khí hậu: Chìa khóa để biến cam kết thành hành động

Không thể giảm phát thải hay chuyển đổi xanh nếu thiếu nguồn lực tài chính. Và đây tiếp tục là điểm nóng trong mọi kỳ COP.

Tại COP29 năm ngoái, sau nhiều vòng đàm phán căng thẳng, các nước phát triển thống nhất cung cấp 300 tỷ USD/năm cho các nước đang phát triển đến năm 2035 – con số được đánh giá vẫn quá nhỏ so với nhu cầu thực tế. Đồng thời, họ cũng đề ra mục tiêu dài hạn huy động 1,3 nghìn tỷ USD/năm từ cả nguồn công và tư, song chưa có cơ chế cụ thể để đảm bảo tính khả thi.

Tại COP30, các quốc gia đang phát triển sẽ gây áp lực mạnh mẽ hơn, đòi hỏi sự minh bạch trong huy động, phân bổ và giám sát nguồn vốn khí hậu. Brazil – với vai trò chủ nhà – đang đề xuất một mô hình cải cách tài chính toàn cầu. Theo đó, “Nhóm Bộ trưởng Tài chính vì Khí hậu” do Brazil dẫn đầu sẽ kiến nghị điều chỉnh xếp hạng tín dụng, giảm phí bảo hiểm và ưu tiên cho vay xanh tại các ngân hàng phát triển quốc tế, nhằm mở rộng dòng vốn cho các dự án khí hậu.

Ngoài ra, vấn đề tài chính cho thích ứng – như đầu tư vào đê biển, hệ thống chống lũ, hoặc các mô hình nông nghiệp bền vững – cũng sẽ là chủ đề lớn. Khi các cam kết tài chính thích ứng cũ đã hết hiệu lực, COP30 được kỳ vọng sẽ đặt ra một mục tiêu gây quỹ mới có tính ràng buộc, đảm bảo công bằng giữa các nước phát triển và đang phát triển.

“Nếu không có nguôn lực tài chính, mọi cam kết chỉ là giấy tờ. COP30 phải mang đến cơ chế mới, đủ mạnh để biến cam kết thành hành động,” – đại diện tổ chức Climate Action Tracker nhận định.

Rừng nhiệt đới – “lá phổi xanh” trong tâm điểm COP30

Một trong những thông điệp nổi bật nhất tại COP30 chính là vai trò của rừng nhiệt đới trong ứng phó biến đổi khí hậu. Theo dữ liệu của Global Forest Watch, năm 2024, thế giới mất trung bình 18 sân bóng đá rừng mỗi phút – mức đáng báo động, chủ yếu do cháy rừng và khai thác trái phép.

Việc Brazil chọn Belém, thành phố nằm giữa vùng rừng Amazon, làm nơi đăng cai COP30 thể hiện rõ quyết tâm đưa rừng trở thành trung tâm của chương trình nghị sự khí hậu toàn cầu. Trước thềm hội nghị, Brazil công bố kết quả khả quan: tỷ lệ phá rừng đã giảm hơn 50%, từ 10.000 km² năm 2022 xuống còn 4.200 km² năm 2024, nhờ chính sách bảo tồn nghiêm ngặt, mở rộng khu bảo tồn bản địa và tăng cường giám sát vệ tinh. Bên cạnh đó, nước này cũng công bố sáng kiến “Quỹ Rừng nhiệt đới vĩnh viễn” (Tropical Forest Forever Fund – TFFF), nhằm thưởng cho các quốc gia có độ che phủ rừng cao nếu họ duy trì được rừng nguyên sinh. Quỹ dự kiến huy động 25 tỷ USD từ các quốc gia tài trợ và 100 tỷ USD từ khu vực tư nhân, đầu tư vào thị trường tài chính để tạo nguồn vốn bền vững cho bảo tồn rừng. Brazil đã cam kết đóng góp 1 tỷ USD đầu tiên.

Theo ông Clément Helary, đại diện tổ chức Greenpeace:

“TFFF có thể là bước tiến lớn trong nỗ lực bảo vệ rừng nhiệt đới, nhưng điều quan trọng là phải gắn liền với các hành động thực tế nhằm chấm dứt nạn phá rừng trước năm 2030.”

Ngoài ra, trong khuôn khổ COP30, Brazil dự kiến khánh thành Tuyến đường mòn Amazon – Đại Tây Dương (Trilha Amazônia Atlântica) dài gần 460 km, kết nối các hệ sinh thái đa dạng từ rừng ngập mặn, đồng cỏ đến sông suối. Dự án này không chỉ khuyến khích du lịch sinh thái, mà còn mang lại sinh kế bền vững cho cộng đồng bản địa, thể hiện tầm nhìn kết hợp giữa bảo tồn và phát triển.

Trước thềm COP30, Brazil cho thấy hiệu quả tích cực trong các nỗ lực về môi trường: Tỷ lệ phá rừng giảm mạnh, hợp pháp hóa các khu bảo tồn của người bản địa và huy động nguồn tài chính lớn cho công tác bảo tồn rừng. Ảnh: Mongabay.

“COP của sự thật” – Kỳ vọng và thách thức

COP30 được kỳ vọng là bước ngoặt mới trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu, nhưng cũng là một phép thử về niềm tin và trách nhiệm toàn cầu. Brazil, trong vai trò chủ nhà, phải chứng minh khả năng dẫn dắt một diễn đàn đa chiều, nơi các quốc gia – dù giàu hay nghèo, phát thải nhiều hay ít – đều có tiếng nói và nghĩa vụ chung

.

Thách thức lớn nhất hiện nay không nằm ở việc thiếu kiến thức khoa học, mà là thiếu quyết tâm chính trị. Khi lợi ích quốc gia vẫn chi phối hành động khí hậu, thế giới có nguy cơ lỡ nhịp với các mục tiêu toàn cầu.

Tổng thống Lula nhấn mạnh:

“Thế giới không còn thời gian để đổ lỗi. Chúng ta cần sự thật, minh bạch và trách nhiệm. COP30 phải là nơi hành động bắt đầu, không chỉ là nơi kết thúc bằng tuyên bố.

                                                                                                           Văn phòng ISG (Tổng hợp từ Phys.org)