Khu vực Thương mại tự do lục địa châu Phi (AfCFTA) có thể giảm thiểu sự co lại do Covid-19 gây ra, các xu hướng nghèo đói và bất bình đẳng, đồng thời thúc đẩy tăng trưởng bền vững và bao trùm trên lục địa này nếu các biện pháp hỗ trợ mạnh mẽ hơn hướng tới phụ nữ, thương nhân trẻ và doanh nghiệp nhỏ được thực hiện.

Đó là kết luận trong Báo cáo Phát triển kinh tế ở châu Phi năm 2021 được Ủy ban Liên hợp quốc về thương mại và phát triển (UNCTAD) công bố ngày 8/12. Báo cáo cho thấy, chỉ riêng các chính sách thương mại khó có thể hỗ trợ tăng trưởng kinh tế toàn diện trên lục địa. Các biện pháp khác cần thiết để tăng lợi ích phân phối tiềm năng từ hội nhập khu vực và giúp đảm bảo phát triển bao trùm là hợp tác trong việc thúc đẩy các chính sách đầu tư và cạnh tranh, tăng tốc tài trợ cho cơ sở hạ tầng tạo thuận lợi cho liên kết nông thôn - thành thị và cung cấp khả năng tiếp cận bình đẳng với các cơ hội kinh tế xã hội và các nguồn lực sản xuất.

Theo khuôn khổ AfCFTA, thương mại tự do chính thức bắt đầu vào tháng 1/2021, là một trong những dự án hàng đầu của Chương trình nghị sự 2063 của Liên minh châu Phi, bao gồm các mục tiêu khác nhau về tăng trưởng bền vững và bao trùm. Báo cáo cho biết, tăng trưởng kinh tế chỉ có thể bao trùm nếu giảm được cả đói nghèo và bất bình đẳng.

AfCFTA có tiềm năng to lớn để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và chuyển đổi triển vọng phát triển của châu lục nếu các biện pháp bổ sung được thực hiện để hiện thực hóa và phân phối công bằng nhiều lợi ích tiềm năng, vì những lợi ích này sẽ không tự động đến. Nghèo đói và bất bình đẳng không phải là không thể tránh khỏi. Báo cáo này sẽ hỗ trợ các chính phủ châu Phi và các đối tác phát triển tận dụng tốt hơn AfCFTA để giải quyết tình trạng đói nghèo và bất bình đẳng nhằm đảm bảo lợi ích mong đợi từ thương mại tự do mang tính bao trùm hơn.

Theo báo cáo, tăng trưởng chỉ bao gồm 17 trong số 49 quốc gia châu Phi có đủ dữ liệu hộ gia đình cho giai đoạn 2000 - 2020. Tăng trưởng kinh tế của châu Phi đã làm giảm nghèo đói, nhưng bất bình đẳng đang gia tăng ở 18 quốc gia châu Phi và không bao gồm cả hai khía cạnh ở 14 quốc gia. Phát hiện này đặt ra câu hỏi chính là làm thế nào để tăng trưởng kinh tế thông qua hội nhập khu vực có thể góp phần xóa đói giảm nghèo và thúc đẩy phát triển toàn diện, một mục tiêu chính của Chương trình nghị sự 2063.

Sự tăng trưởng chưa từng có của châu Phi trong những năm 2000 đã không giúp cải thiện đáng kể sinh kế cho hầu hết người dân châu Phi, vì khoảng cách thu nhập giữa người giàu và người nghèo ngày càng mở rộng. Theo báo cáo, khoảng 34% hộ gia đình châu Phi sống dưới mức nghèo khổ quốc tế (1,9 USD mỗi ngày) và khoảng 40% tổng tài sản thuộc sở hữu của khoảng 0,0001% dân số châu lục. Đại dịch đã làm trầm trọng thêm tình trạng bất bình đẳng và tính dễ bị tổn thương của các nhóm yếu thế, dẫn đến thêm 37 triệu người ở châu Phi cận Sahara sống trong tình trạng cực kỳ nghèo đói (mức nghèo 1,9 USD mỗi ngày).

Báo cáo cho biết, tự do hóa thương mại, cho dù song phương, khu vực hay đa phương, đều dẫn đến một số thiệt hại về thu nhập từ thuế quan và có tác động phân phối lại. Tuy nhiên, thương mại quốc tế nhiều hơn cũng có thể tạo ra sự lan tỏa kiến ​​thức giữa các vùng, có thể làm tăng hiệu quả, lan tỏa công nghệ và phân phối lại của cải. Thương mại nội châu Phi hiện ở mức thấp, chiếm 14,4% tổng kim ngạch xuất khẩu của châu Phi. Báo cáo cho thấy nó bao gồm 61% hàng hóa đã qua chế biến và sơ chế, cho thấy lợi ích tiềm năng cao hơn từ thương mại khu vực lớn hơn cho sự tăng trưởng toàn diện và chuyển đổi. Báo cáo nhấn mạnh rằng khi xem xét thương mại xuyên biên giới không chính thức, châu Phi ghi nhận thương mại nội khối cao hơn, đặc biệt là trong nông nghiệp.